Manifest Międzynarodowego PEN o prawie autorskim

Od czasu uchwalenia w Wielkiej Brytanii Statutu Królowej Anny (pierwszej ustawy o prawie autorskim) w 1709 roku, ludzkość uznawała za konieczne dekretowanie praw chroniących własność intelektualną. W 1886 roku przyjęto Konwencję Berneńską o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych, której orędownikiem był Victor Hugo. Była to wówczas i dziś także jest postępowa myśl docenić, jak bardzo twórczość i odkrycia jednostki nobilitują nasze wspólne człowieczeństwo.

Ekonomiczna niezależność i autonomia autora jest niezbędna dla wolności wypowiedzi i sprzyja różnorodności głosów, co z kolei buduje demokrację.

Odmówienie autorom możliwości otrzymywania finansowego wynagrodzenia za ich dzieła oznacza, że dziełom odmawia się wartości, a autorów pozbawia środków do życia. Wykorzystywanie intelektualnej własności autora bez należytej zapłaty, kiedy nie ma zasadnego legalnego wyjątku od reguły, że właścicielem praw autorskich do dzieła jest jego twórca – to kradzież.

Międzynarodowy PEN uważa, że dzisiaj, bardziej niż kiedykolwiek, prawa indywidualnego twórcy są zagrożone przez nowe technologie, strategie i przepisy. PEN wspiera ochronę praw autorskich wszystkich pisarzy na całym świecie i oświadcza, co następuje:

  1. Autor jest właścicielem osobistych i autorskich praw do wszystkich dzieł, które stworzy, do czasu, aż owe prawa autorskie wygasną.
  2. Prawa autorskie obejmują następujące sposoby wykorzystania dzieła: kopiowanie (w formie zarówno analogowej, jak i cyfrowej), adaptację (włącznie z przekładem), publikację, wystawianie na scenie oraz wykorzystanie w przestrzeni cyfrowej, obejmujące rozpowszechnianie dzieł wszelkimi kanałami cyfrowymi i na wszelkich platformach cyfrowych.
  3. Prawa osobiste obejmują: prawo twórcy do autorstwa dzieła, które stworzył, bez przypisywania mu fałszywie autorstwa dzieł, których nie stworzył, oraz prawo do zabezpieczenia swojego dzieła przed uwłaczającym traktowaniem, szkodliwym dla jego reputacji jako autora.
  4. Autorzy powinni mieć prawo do swobodnego obrotu prawami autorskimi do swoich dzieł.
  5. Do autorów dzieł należy wybór, czy udostępniać swoje dzieła odpłatnie i jakie wynagrodzenie pobierać za ich wykorzystanie.
  6. Międzynarodowy PEN przyjmuje, że zdarzają się przypadki, kiedy rządy mogą uznać, że w publicznym interesie leży ustanowienie wyjątków od reguły wyłącznego posiadania praw do dzieł przez ich autorów. Żadne takie wyjątki nie mogą niesprawiedliwie uchybiać uzasadnionym interesom osobistym i majątkowym autora. Na przykład:
  • Kiedy dane dzieła nie są dostępne na rynku w formach przeznaczonych dla osób z zaburzeniami odczytu druku, wyjątki w przepisach krajowych powinny umożliwić kopiowanie dzieł dla takich osób lub przez nie, w przeznaczonej dla nich formie, bez naruszania praw autorskich. Tworzenie kopii dla osób z zaburzeniami odczytu druku powinno być podejmowane tylko wtedy, gdy uprzednio próbowano zdobyć egzemplarz komercyjny.
  • Obywatele muszą mieć dostęp do ustaleń sądowych, ustawodawstwa, regulacji i innych instrumentów prawnych. Sporządzanie wiernych, niezmienionych kopii tych dokumentów nie powinno być naruszeniem praw autorskich.
  1. Uzasadnione interesy majątkowe autorów w związku z dziełami, które tworzą, obejmują każdy istniejący i potencjalny rynek dla ich dzieł.
  2. Systemy Zarządzania Prawami do Treści Cyfrowych odnoszące się do dzieł powinny w razie potrzeby brać pod uwagę ustawodawstwo w zakresie praw autorskich, aby właściciele tychże praw mogli je egzekwować.
  3. Cyfrowe powielanie dzieła na szeroką skalę, gdy nie zachodzi sytuacja wyjątkowa i bez pozwolenia autora, jest piractwem. Ustawodawstwo państwowe powinno zawierać odpowiednie środki karne powstrzymujące piractwo, a jednocześnie zagwarantować nieskrępowany legalny dostęp do dzieł.

Przełożyła Krystyna Dąbrowska