Raport PEN International „Identity on Trial: Persecution and Resistance”
21 marca 2025 PEN International opublikował dokument zatytułowany Identity on Trial: Persecution and Resistance (Tożsamość na celowniku: prześladowanie i opór), czyli doroczny raport na temat ludzi pióra prześladowanych za względu na swoją tożsamość.
Tegoroczny raport wskazuje na niepokojący wzrost cenzury, rosnącą liczbę zatrzymań, a także gróźb czy innych aktów przemocy, jakich pisarze doświadczają ze względu na płeć, orientację seksualną i etniczną lub wyznanie. Z raportu wyłania się niepokojący trend: osoby, które mają odwagę dawać wyraz swojej tożsamości lub podważać obowiązujące narracje, są uciszane za pomocą gróźb prawnych, cenzury i przemocy.
Narastający trend: prześladowania ze względu na tożsamość
Kobiety stanowią 29% wśród pisarzy uwzględnionych w tegorocznym raporcie dotyczącym prześladowań i to one częściej były narażone na procesy sądowe, cenzurę i nękanie. Zatrważający poziom osiągnęło tłumienie praw kobiet w Afganistanie. Powrót Talibów do władzy doprowadził do brutalnego wymazywania obecności kobiet i dziewcząt w życiu publicznym, do narzucenia przypominającego apartheid systemu, który systematycznie odmawia im prawa do edukacji, zatrudnienia i udziału w kulturze.
Rdzenni pisarze obu Ameryk, w tym Kanady i Meksyku stają w obliczu rosnących zagrożeń, a mniejszości etniczne w Chinach, Turcji i innych krajach podlegają prześladowaniu ze względu na swoją działalność oraz ekspresję kulturową. Ujgurscy i tybetańscy pisarze otrzymują surowe wyroki więzienia. Przykładem ujgurski profesor Ilham Tohti, który odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności za obronę praw swojej społeczności. W Turcji kurdyjski pisarz Yavuz Ekinci został skazany na ponad siedem lat więzienia pod sfingowanymi zarzutami terroryzmu, a w istocie z powodu powieści Podzielony sen, która jest w Turcji zakazana.
Zakazane książki i cenzura: wymazywanie marginalizowanych głosów
Jednym z najbardziej niepokojących trendów rysujących się w raporcie jest wzrost liczby zakazanych książek. Władze na całym świecie ograniczają dostęp do dzieł poruszających tematykę przemocy seksualnej, narracji LGBTQI oraz kwestii rasowych – wymazując w ten sposób z debaty publicznej istotne perspektywy.
W Stanach Zjednoczonych w roku szkolnym 2023–2024 odnotowano ponad 10 000 przypadków obejmowania książek zakazem. W Argentynie cenzura coraz częściej dotyka twórczość kobiet, natomiast na Węgrzech i w Rosji książki o tematyce LGBTQI są usuwane z półek, a ich wydawcy muszą się liczyć z grzywnami i zastraszaniem.
Wojna i konflikty: wyciszanie głosów krytyki
Tłumienie wolności słowa jest ściśle związane z wojną, konfliktami i prześladowaniem marginalizowanych głosów, przy czym pisarze, dziennikarze i ludzie kultury często stają się celem ataków ze względu na swoją tożsamość, wyrazy oporu i niezależne wypowiedzi. PEN International nadal dokumentuje te zagrożenia w krajach takich jak:
- Ukraina: od momentu rozpoczęcia przez Rosję pełnoskalowej inwazji w 2022 roku, rosyjskie siły celowo atakują ukraińskie dziedzictwo kulturowe – UNESCO potwierdziło uszkodzenie 476 obiektów. Dziennikarka Viktoria Roshchyna prawdopodobnie zginęła we wrześniu 2024 roku w rosyjskim areszcie. Władze nie podały żadnych informacji na temat jej śmierci.
- Palestyna: nieustające bombardowania Strefy Gazy przez Izrael zniszczyły instytucje kultury i mediów. Według badań PEN International, zginęło ponad 45 000 Palestyńczyków, w tym co najmniej 23 pisarzy. Szkoły, uniwersytety, biblioteki i księgarnie zostały zrównane z ziemią, skutecznie odcinając całe pokolenia od edukacji i uczestnictwa w kulturze.
- Sudan i Etiopia: trwające w obu krajach konflikty doprowadziły do masowych mordów, przemocy seksualnej i powszechnych ataków na prasę. PEN International odnotował gwałtowny wzrost liczby wniosków o pomoc awaryjną od pisarzy i dziennikarzy z tych regionów.
Pomoc w sytuacjach kryzysowych dla zagrożonych pisarzy
Raport Tożsamość na celowniku: prześladowania i opór – Lista Przypadków PEN International 2025 podkreśla poważne zagrożenia, przed którymi stoją pisarze na całym świecie. W 2024 roku PEN International przyznał 85 grantów awaryjnych – o 17% więcej niż w 2023 roku – na relokację, pomoc medyczną i podstawowe koszty utrzymania.
Najwięcej grantów otrzymali palestyńscy pisarze uciekający ze Strefy Gazy (13), a następnie pisarze z Afganistanu (11) – w tym 4 kobiety, które padły ofiarą przemocy ze względu na płeć ze strony talibskich władz – i Myanmaru (9).
Rekomendacje
PEN International przedstawia społeczności międzynarodowej następujące rekomendacje:
- Dążyć do sprawiedliwego pokoju poprzez zakończenie wszystkich konfliktów zbrojnych oraz ochronę ludności cywilnej i dziedzictwa kulturowego.
- Promować i chronić pisarzy, w tym kobiety oraz osoby z mniejszości, oraz bronić wolności słowa.
- Chronić przestrzeń obywatelską jako fundament praw człowieka i demokracji, jednocześnie przeciwdziałając autorytaryzmowi i cenzurze.
PEN International stale angażuje się w działania na rzecz wolności słowa i będzie je kontynuował także w 2025 roku i w latach kolejnych, aby położyć kres atakom na wolność wypowiedzi, wzmocnić systemy ochrony i azylu dla pisarzy oraz domagać się odpowiedzialności i sprawiedliwości za wyrządzone krzywdy.
Podejmij działanie w sprawie Mahvash Sabet
W tym roku, w Światowy Dzień Poezji, PEN International zwraca uwagę na sprawę Mahvash Sabet, irańskiej poetki i członkini prześladowanej mniejszości bahaickiej, która odbywa 10-letni wyrok więzienia na podstawie bezpodstawnych zarzutów o szpiegostwo, a mających związek z jej wyznaniem. Sabet, która w więzieniu nie przestała pisać poezji, jest symbolem niezliczonych głosów stale uciszanych przez autorytarne rządy. Wzywamy społeczność międzynarodową do solidarności z nią i domagamy się jej natychmiastowego bezwarunkowego uwolnienia.
Przeczytaj Raport Tożsamość na celowniku i podejmij działania już dziś!
Zapraszamy do zapoznania się z reportem i do podjęcia działań w obronie prześladowanych pisarzy: https://www.pen-international.org/news/statement-identity-on-trial-persecution-and-resistance-pen-international-case-list-2025
Dokument w formie pliku .pdf można pobrać:
Nota dla redaktorów:
W celu uzyskania dodatkowych informacji prosimy o kontakt z Aurélią Dondo, szefową PEN International ds. Europy i Azji Centralnej: Aurelia.dondo@pen-international.org
W sprawach medialnych prosimy o kontakt z Sabriną Tucci, menedżerką ds. komunikacji i kampanii PEN International: Sabrina.Tucci@pen-international.org
